1977 yılında Çin'de ki yabani Actinidia sinensis varyetesine ait tohumlar Yeni Zellanda’ya getirilmiş ve kültüre alınmıştır. Elde edilen dişi ve erkek ebeveynler kullanılarak Yeni Zelanda botanik enstitüleri tarafından Actinidia deliciosa varyeteleri ile uzun yıllar süren (15–20 yıl ) ıslah çalışmaları sonucunda 2002 yılı içerisinde “Hort16A” adı verilen melez kivi varyetesi elde dilmiş ve ardından bu melez dölde heterozigotluğu teşvik amaçlı ıslah çalışmaları sonucunda “ZESPRI™ GOLD Kiwifruit” ticari isimli; aroma ve tat olarak yeşil kividen daha üstün olan, hasatlıklara karşı dirençli ve depolama süresi yeşil kivi’ye oranla daha yüksek olan ve en dikkat çekici özellik olarak meyve kabuğu tüysüz ve pürüzsüz olan “Altın Kivi” elde edilmiştir.
Yeni Zelanda Tarım Bakanlığı, altın kivi fidan ve tohumlarının ülke dışına çıkarılmasını yürütülmekte olan adaptasyon testleri ve bilimsel araştırmalara destek amacıyla 2005 yılına kadar sınırlandırmıştı. Bununla birlikte, kivi türleri arasında ki melezleme çalışmaları devam etmektedir.
Kivinin Tanıtımı
Kivi, Güney-Doğu Asya’nın yerli bir bitkisidir. Orman altlarında doğal olarak yetişen bu bitki, kışın yaprağını döken, meyveli asma formunda kuvvetli ve sarılıcı olarak gelişmektedir. Tümü Güney-Doğu Asya orijinli olmak üzere 50 dolayında türü vardır. Meyveleri için üretilen türlerin en kalitelisi Actinidia chinensis türü olup Kivi adıyla bilinmektedir. Yaklaşık bir tavuk yumurtası iriliğinde (80-100 g) ve kabuğu kahverengi tüylerle kaplı olan kivi meyvesi, kaba dış görünümü ile meyve içinin güzelliğini yansıtmamaktadır. Ferahlatıcı ve hoş bir tada sahip olan meyve, taze tüketilebildiği gibi, meyve salataları ve tatlılarda, özellikle yaş pastalarda tüketilmektedir. Yüksek oranda C vitamini içermesi, proteinler ve minerallerce zengin olması nedeniyle sağlık meyvesi de denilmektedir.
TOPRAK İSTEĞİ
Genel olarak kivi kültürünün yapılabileceği alanlar kışları ılık, yazları sıcak ve nemli yörelerdir. Yıllık ortalama sıcaklıkların yanında özellikle Mart-Kasım dönemini kapsayan gelişme dönemindeki sıcaklık toplamları da önemlidir. Bitkilerdeki gelişme faaliyet-leri 8 º C ve üzerinde olur Bunun altın-daki sıcaklıklarda kök, sürgün yaprak çalışması durur. Genç bitkiler -4 º C ye yetişkinler ise -14 º C' ye kadar dayana-bilirler. Gelişme döneminde en uygun sıcaklıklar 10-30 º C arasıdır. Don olayları kivi yetiştiriciliğine en çok kısıtlama getiren etmenlerden biridir. Özelikle gözlerin sürmesi ve yapraklan-madan sonra olan don olayları bitkiye büyük zarar verir. İlkbahar geç donlarının olduğu ekolojilerde en uygun araziler güneye bakan, hafif meyilli arazilerdir.
Kivi sürgünleri çok gevrek ve kırılıcı olduğundan rüzgar etkisi artmaktadır. Bu yüzden, bitkiler sert ve sürekli rüzgar alan yörelerde iyi gelişemez. Kivi bitkisi yıllık yağış miktarı 800-1400 mm olan yerlerde iyi bir gelişme göstermektedir. Türkiye de Doğu Karadeniz Bölgesi dışında hemen hiçbir yer bu yağış düzenine sahip değildir. Bu yüzden su isteği sulama suyu ile karşılanmalıdır.
Kivi toprak yönünden oldukça seçici bir türdür. Ağır ve su tutan topraklarda gelişmesi düzenli olmaz Çok kumsal topraklarda ise su düzeni zor sağlanır ve gelişme düzensiz olur.
Genel olarak kivi derin ve süzek olan, kireçsiz topraklarda yetişebilir. Organik maddece zengin, PH' sı 5.5-7.6 arasında olan topraklar kivi yetiştiri-ciliğine elverişli topraklardır.
İklim
Kışları ılık, yazları sıcak ve yağışlı iklimi sever. Yıllık ortalama sıcaklığın 12-16C ve vegetasyon boyunca hava nispi neminin %50-70 olması gereklidir. Sürgünler gevrek ve kırılgan olduğu için rüzgardan çabuk etkilenirler. Açık rüzgara kapalı, güneş yönünde hafif eğimli, soğuk havanın kolayca akıp gittiği araziler kivi için en uygun alanlardır. Kışın –6 ve -10C arasında bitkiler, ilkbaharda –0.5C’de sürgünler, sonbaharda –2 C’de meyveler zarar görür. Kivi soğuğa duyarlı olmasına karşın 7.20C’nin altında 400-600 saat soğuklama ister. Su tüketimi oldukça fazladır. Toprak yönünden oldukça seçicidir. Derin, geçirgen, su tutma kapasitesi iyi, kireçsiz, organik maddece zengin toprakları sever. Su tutan, ağır bünyeli topraklardan hoşlanmaz. En uygun toprak pH’sı 6.0-6.5 olmasına rağmen 5.5-7.6 pH aralığında da yetişmektedir.
Bitki Özellikleri
Kivi asmaları üçüncü yaştan itibaren meyve vermeye başlarlar. Ekonomik ömrü 20-25 yıldır. Asmalar bölgelere göre değişmekle birlikte nisan başında yapraklanır, mayıs sonunda çiçek açarlar. Hasat ise genellikle ekim sonunda yapılmaktadır. Yapraklar iklim gidişi ve yetiştiği bölgeye bağlı olarak aralıkta dökülürler.
BAHÇE KURULMASI
Kivi bahçesi kurulmadan önce; İklim, bahçe yerinin seçimi, fidan ve çeşit seçimi, toprak özellikleri, toprak işlemeye uygunluk, sulama suyu temini, fidan ve çeşit seçimi, fidanların dikim aralık ve mesafelerinin çok iyi planlanması gerekmektedir.
Bahçe kurulmadan önce toprak hazırlığı yapılmalıdır. Bahçe kurulacak yerin derin işlenmesi, dekara 5-6 ton olacak şekilde yanmış çiftlik (hayvan) gübresi verilmesi, hem toprak özellik-lerinin düzeltilmesi hem de bitkiyi beslemesi açısından son derece yararlı olacaktır. Ayrıca toprak analizlerine dayalı temel ticari gübrelemede yapılmalıdır
Fidan dikim aralıkları toprak özelliklerine göre değişmektedir. Bitki besin maddelerince zengin topraklarda dikim aralık ve mesafesi, fakir toprak-lara göre daha geniş tutulur. Dikim aralık ve mesafesi ayrıca uygulanacak terbiye şekline göre de değişmektedir.
En çok kullanılan T direk terbiye sisteminde sıra arası.5 metre, sıra üzeri 4-4.5 metre olarak önerilir.
Fidan dikimi arazi uygunsa Kuzey-Güney yönünde düzenlenmelidir. Bu şekilde sıraların iki tarafı da güneşleneceğinden verimlilik ve ürün kalitesi artar.
Kivi bitkisinde erkek ve dişi bitkiler ayrı ayrı olduğundan bahçe kurulurken genel olarak 7-8 dişi bitkiye 1 erkek (tozlayıcı ) bitki şeklinde bahçe dikim planı yapılması gereklidir. Kivide tozlanma böceklerle daha ziyade arılar-la olmaktadır. Bu nedenle erkek bitki-lerin düzenli bir şekilde dağıtılması gereklidir.
Terbiye Şekli Budama ve Yıllık
Bakım
Kivi uzun ömürlü, kuvvetli ve yayılıcı asma olduğundan uygun destek sistemiyle desteklenmelidir. Kivi asmalarına budama yolu ile şekil verilmekte ve bu şekil korunmaktadır. Kivi yetiştiriciliğinde T-Direk terbiye sistemi en yaygın kullanılanıdır. T-Direk terbiye şeklinde direklere yerden 1.80 m yükseklikte 1.50 m uzunluğunda çapraz bir destek bağlanır. Çapraz desteğin uçlarından birer, ortasından da bir olmak üzere 3 adet tel çekilir. Gerektiğinde bunların ortalarından birer tel geçirilerek 5 sıra tel çekilebilir. Orta tel üzerinde sabit kordonlar oluşturulur. Bu terbiye şeklinde gövde tellerin bulunduğu 1.80 m yüksekliğe kadar dik ve düzgün olarak büyütülür. Taşıyıcı telin hemen altından gövde taçlandırılarak sağa ve sola birer adet sabit kordon oluşturulur. Ürün çubukları bu sabit kordonlar üzerinde 30-40 cm aralıklarla ve 80-100 cm uzunlukta bırakılırlar. Bırakılan bu çubuklar uçlarından dıştaki tellere bağlanır. Ürün çubuklarından çıkan o yılın sürgünleri ise serbest olarak büyütülürler. Bu sistemde havalanma ve güneşlenme daha iyi olmaktadır.
Kivide budama değişik zamanlarda farklı amaçlarla yapılmaktadır. Bunlar şekil budaması, kış (ürün) budaması ve yaz budamasıdır. Şekil budaması genç bitkilere şekil vermek için yapılır. Amaç dik ve sağlam büyüyen ve ana tele kadar tek gövdeli bir şekil elde etmektir. Asmalar ana telden sağa ve sola olmak üzere iki sabit kordon oluşturularak taçlandırılırlar.
Kivide budama değişik zamanlarda farklı amaçlarla yapılmaktadır. Bunlar şekil budaması, kış (ürün) budaması ve yaz budamasıdır. Şekil budaması genç bitkilere şekil vermek için yapılır. Amaç dik ve sağlam büyüyen ve ana tele kadar tek gövdeli bir şekil elde etmektir. Asmalar ana telden sağa ve sola olmak üzere iki sabit kordon oluşturularak taçlandırılırlar.
Kış budaması düzenli verim almak için yapılır. Kivide meyveler bir yaşlı sürgünlerden çıkan o yılın sürgünlerinden alınır. Bu nedenle her yıl düzenli ve sert budama yapılmaktadır. Kış budamasında bir yaşlı sürgünlerin yaklaşık 1/3-2/3’ü çıkarılır. Geriye kalan yıllık ürün çubukları yeterli miktarda ürün verirler. Bu ürün çubukları sabit kordonlar üzerinde 25-30 cm aralık ve 80-100 cm (8-10 gözlü) olacak şekilde bırakılırlar. Kış budaması yaprak dökümü ile gözlerin uyanması arasındaki bir zamanda yapılmaktadır. Ancak bitkinin yoğun dinlenme dönemine denk gelmesi en uygunudur. Yaz budaması 6-7 yaşlarındaki asmalarda aşırı sürgün yükünün aralanması amacıyla yapılır. Bunun için gereksiz oburlar, uzun sürgün uçları alınarak havalanma ve güneşlenme koridorları açılır.
Kivide gübreleme yaprak ve toprak analizleri esas alınarak yapılmaktadır. Su tüketimi oldukça yüksek bir tür olduğundan, bahçe kurulmadan yeterli miktarda ve uygun kalitede sulama suyu temin edilmelidir. Kivi için bilinen çok yaygın bir hastalık ve zararlı yoktur. Bununla birlikte toprak kaynaklı fungal hastalıklar (Phytophora, Rhizoctania, Fusarium) ile kök ur nematotları zarar yapmaktadır.
Kivide gübreleme yaprak ve toprak analizleri esas alınarak yapılmaktadır. Su tüketimi oldukça yüksek bir tür olduğundan, bahçe kurulmadan yeterli miktarda ve uygun kalitede sulama suyu temin edilmelidir. Kivi için bilinen çok yaygın bir hastalık ve zararlı yoktur. Bununla birlikte toprak kaynaklı fungal hastalıklar (Phytophora, Rhizoctania, Fusarium) ile kök ur nematotları zarar yapmaktadır.
Hasat ve Muhafaza
Hasat genellikle ekim sonu kasım başında yapılmaktadır. Ortalama verim 1.5-2.5 ton/da olur. Kivi klimakterik bir meyve türüdür. Hasat edildiği anda yeme olumunda değildir. Hasat olumunda SÇKM oranı en az %7, yeme olumunda ise %14-15 olmalıdır. Meyveler soğutmasız koşullarda 3 ay, soğuk hava depolarında 6-9 ay muhafaza edilebilmektedir.
0 0 0 0 0 0
0 X 0 0 X 0
0 0 0 0 0 0
X 0 0 X 0 0
0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0
0 X 0 0 X 0
0 0 0 0 0 0
1: 8 Erkek ve dişi oranına göre dikim planı
( 0 ) Dişi bitkiler
( X ) Erkek ( tozlayıcı ) bitkiler
FİDAN ÖZELLIKLERI VE DİKİM
Fidan çepeçevre ve bol saçak
köklü olmalıdır. Köklerde ur nematod-larının belirtisi olan urlar olmamalıdır. Kökler canlı ve sarımsı olmalıdır. Aşılı fidanlarda sürgün uzunluğu 80-100 cm olmalıdır. Erken verime yatmaları için 2 yaşlı fidanlar kullanılmalıdır. Fidan gövdesi odunumsu olmamalı ve sürgünler 3- 4 göz üzerinden kesilerek dikilmelidir. Kışın sert geçmediği yerlerde sonbahar dikimi uygundur. Kış donlarının hatta ilkbahar donlarının olduğu yörelerde dikim ilkbaharda don tehlikesi geçtikten sonra yapılmalıdır. Dikim çukuru en az 30-40 cm derinlik ve 35-40 cm genişliğinde olmalıdır. Dikim çukurunun alt tarafına, çukur açılırken çıkan üst toprak yanmış çiftlik gübresiyle karıştırarak konulmalı ve kökler bu toprak üstüne serbestçe gelecek şekilde yerleştirilerek, üst top-rakla örtülmeli ve çukurlar kümbet yapılarak doldurulmalıdır. Dikimden sonra mutlaka can suyu verilmelidir. Yine dikimden sonra gövdenin dik ve düzgün büyümesi için, gövdenin dik ve düzgün büyümesi için bu hereğe bağlanmalıdır r
köklü olmalıdır. Köklerde ur nematod-larının belirtisi olan urlar olmamalıdır. Kökler canlı ve sarımsı olmalıdır. Aşılı fidanlarda sürgün uzunluğu 80-100 cm olmalıdır. Erken verime yatmaları için 2 yaşlı fidanlar kullanılmalıdır. Fidan gövdesi odunumsu olmamalı ve sürgünler 3- 4 göz üzerinden kesilerek dikilmelidir. Kışın sert geçmediği yerlerde sonbahar dikimi uygundur. Kış donlarının hatta ilkbahar donlarının olduğu yörelerde dikim ilkbaharda don tehlikesi geçtikten sonra yapılmalıdır. Dikim çukuru en az 30-40 cm derinlik ve 35-40 cm genişliğinde olmalıdır. Dikim çukurunun alt tarafına, çukur açılırken çıkan üst toprak yanmış çiftlik gübresiyle karıştırarak konulmalı ve kökler bu toprak üstüne serbestçe gelecek şekilde yerleştirilerek, üst top-rakla örtülmeli ve çukurlar kümbet yapılarak doldurulmalıdır. Dikimden sonra mutlaka can suyu verilmelidir. Yine dikimden sonra gövdenin dik ve düzgün büyümesi için, gövdenin dik ve düzgün büyümesi için bu hereğe bağlanmalıdır r
Şekil-1 Dikim çukuru ve fidan dikimi
DESTEK SİSTEMİ
Kivi kuvvetli gelişme gücüne sahip bir bitkidir. Normal gelişme ve büyümelerini sürdürebilmeleri için desteğe ihtiyaç duyarlar. Eğer destek sistemi yapılmazsa kuvvetli toprak üstü aksamı nedeniyle Toplu çalı şeklinde gelişirler. Anavatanlarında ağaçlara sarılarak büyürler . Ancak ticari amaçla yapılan üretimde mutlaka destek sistemine ihtiyaç vardır. Bu destek sistemi ve malzeme teli bağcılıkta kullanılan destek sistemine oldukça benzemektedir. Direkler ağaç, beton veya demirden olabilir. Destek sistemi sağlam, dayanıklı ve ucuz olmalıdır. Beton direkler 8X10 veya 10X10 cm kesitinde olabilir. Boyları ise 2.25-3.00 m arasında olabilir. Ağaç ve beton direkler toprağa 50-60cm derinliğinde çakılmış ve gömülmüş olmalıdır.
Bir bitkinin 30-50kg ( 300-500 ) adet meyve taşıyacağı düşünüldüğünde tel sistemini sağlam olması önemlidir. Kol üzerinde 50cm aralıklarla 3 paslan-maz tel çekilebilir.
Şekil-2 Direk terbiye şeklinde direk şekli ve boyutları
Şekil-3 T Terbiye sistemi
KİVİDE GÜBRELEME
Kivi bitkisi bol saçak kök yaptığı için topraktan çok fazla bitki besin elementi alan bir bitkidir. Bu nedenle Dikim öncesi yapılan taban gübrelemesi ile verim çağın-da yapılan yıllık gübreleme çok önemlidir. Çizelge-1
Gübrelerin veriliş zamanı ve şekli çok önemlidir. Prensip olarak azotlu gübre-nin 2/3' ü bitki uyanmadan önce (Mart içinde), kalan 1/3'ü ise çiçeklenme sonun-da (mayıs sonunda) toprağa verilmelidir. Azotlu gübre verilirken toprağın nemli ol-ması gereklidir. Toprak kuru ve bitki susuz ise azotlu gübre verilmemelidir. Fosforlu ve potaslı gübreler. İse sonbaharda veya erken dönemde (Şubat içinde) bir defada ve toprağın 20-25cm derinliğine verilme-lidir. Gübreler başlangıçta gövdeden 40-50cm uzağa ve daire şeklinde kök bölgesine verilir Yaş ilerledikçe daire çapı genişletilerek gübre uygulanır
Kullanılacak Gübre cinsi
Amonyum Sülfat%21
Kalsiyum Amonyum Nitrat (CAN) % 26
Diamonyum Fosfat (DAP) 18-46-0
Potasyum sülfat % 52
Çiftlik gübresi
Fidan İçin
Fidan Başına
125 g
100 g
50 g
100 g
KG / da
İlk tesis yılı için
5
6
10
4-6 ton
Verim yaşıda yıllık periyodik gübreleme
10-20
6-10
10
Üç yılda bir 3-4 ton
Çizelge 1
SULAMA
Kivi kültüründe en kısıtlayıcı etmenlerden birisi su isteği ve düzenli sulama zorunluluğudur. Su yetersizliği durumunda yapraklar kıvrılır, sertleşir ve kenarlarda kurumalar başlar, yapraklar sarkar, meyveler küçük kalır, sürgünler yeterli uzunluğa ulaşamazlar. Alüvyal top-raklarda, verim yaşındaki bitkilerde her gün veya gün aşırı 4-10 saat süre ile sulama yapmak gerekir. Mayıs-Eylül dönemindeki 5 aylık sürede su tüketimi oldukça fazladır. Bu yüzden bu dönemde yeterli miktarda su verilmelidir.
BUDAMA
BUDAMA
Gövde sarılıcı olduğundan budama kivi için çok önemlidir. Kivi budaması 3 başlık halinde incelenebilir.
1- Şekil budaması
2- Yaz budaması
3- Kış budaması.
2- Yaz budaması
3- Kış budaması.
İlk yıllar yeni dikilmiş genç kivi bitkilerine, düzgün ve dik bir gövde oluşturulması amacıyla şekil budaması yapılır.(Şekil-1 ve Şekil 2)
Şekil 1
Koltuklarda iki yana uzanan kolları oluşturacak şekilde budanırlar. Meyve bir yaşındaki çubukların gözlerinden oluşacak sürgünler-den medyana geldiğinden çubuk üzerinde 6-10 göz bırakılacak şekilde kalan kısımlar kesilip çelik alınabilir. Bu şekil-de kış budaması yapılır.
Kış budaması yaprak dökümü ile gözlerin uyanması arasında kalan sürede yapılır.
Yaz budamaları adından da anlaşılacağı gibi bitkinin yapraklı olduğu dönemde kollar arasındaki sıkışıklığı gidermek, güneşlenmeyi artırmak için meyvesiz sürgün kollarının dipten kesilmesidir.
Yaz budamaları adından da anlaşılacağı gibi bitkinin yapraklı olduğu dönemde kollar arasındaki sıkışıklığı gidermek, güneşlenmeyi artırmak için meyvesiz sürgün kollarının dipten kesilmesidir.