FIZIBILITE DENEMESI
Bir hayvancılık işletmesinde karlılık hesabının yapılabilmesi işletme politikasına, yer, sermaye, pazar ve işletme kabiliyetine bağlı çok bilinmeyenli ve değişkenli bir problemdir. Problemi çözebilmek için faktörleri sırayla gözden geçirelim.
Birinci faktör olarak yetiştirilecek hayvanın tarifi ile işe başlayalım: İşkembeli ,geviş getiren hayvanlardan olan inek yiyecek zincirinin en son halkası olan ve insanların tüketemeyeceği ot, yaprak, selüloz evsaflı organik maddeleri insanoğlunun en sevdiği et ve süte dönüştüren, yaratılışı itibariyle işkembesi ve bağırsaklarındaki faydalı mikroorganizmalarla uyum içinde çalışan canlı bir fabrikadır. Bu fabrikanın hammaddesi olan bitki yerine tahıl verilmesi dengeyi bozduğu gibi maliyeti de arttırmaktadır.
Taze, bol ve ucuz bitki bulmanın en kolay yolu, mevsiminde hasat edip bunları bozulmadan uzun süre saklayarak depolamak yani. silaj yapmaktır. Bitkileri kurutarak depolamak hem masraflı hem de kayıpları ve riski çoktur. Hayvan yiyeceklerinin havasız, oksijensiz ortamda saklanması, konserve edilmesi demek olan silaj ülkemizde de süratle yaygınlaşmaktadır. Ancak, devlet üretme çiftlikleri dışında mısır haricinde, bilhassa tahıl silajı yapımı yaygınlaşmamıştır. Bunun sebebi de uygun makine imalatının yerli olarak yapılamamış olmasıdır. Ülkemiz yağış rejimi ve iklim şartları sebebiyle mısır yetiştirilemeyen yerlerde silaj için tek alternatif bitki tahıldır. Ayrıca maliyeti itibariyle en ucuz silaj malzemesi de tahıllardır.
BİR DÖNÜM MISIR SİLAJININ MALİYETİ
Tohum fiyatı x kg = Tohum Maliyeti 6.4$ x 2,5 = 16$
Sürüm masrafı 7$
Gübre( 3x15) 16$
Sulama 4$
Yabancı Ot ilacı, çapa 6$
Silaj işçiliği ve yakıt 7$
Kira 37$, Yıllık 60$
TOPLAM 93$ / Dönümüne 5.000 kilogram hesabıyla
Kilogramı ortalama maliyeti (26.000 TL) 0.02 dolardır.
MISIR SİLAJININ protein değeri %5'dir. %5 protein değeri sebebiyle,
MISIR SİLAJI PROTEİNİNİN BİRİM FİYATI 0.004 $’dır.
BİR DÖNÜM ( ARPA BUĞDAY YULAF ÇAVDAR FİĞ) SİLAJININ MALİYETİ
28 Kg tohum X fiyatı 350 000 liradan 9.800.000 TL = 7.3$
Tarla Hazırlama, sürüm Masrafı 7$
Gübre ( amonyum fosfat) 16$
Silaj işçiliği ve yakıt 7$
Arazi kirası 22$, yıllığı ise 50$.
TOPLAM 78.000.000 (60$) / Dönümüne 3.000 kilogram hesabiyle ORTALAMA KİLOGRAM MALİYETİ (26.000 TL) 0.02 dolardır. Ancak % 10 protein değeri sebebiyle
TAHIL SİLAJININ protein değeri %10'dur. %10 protein değeri sebebiyle,
TAHIL PROTEİNİN BİRİM MALİYETİ (2.600 TL) 0.002 dolardır. Yani mısıra göre tahıl silajının maliyeti yarı yarıyadır.
Et ve sütün yapı taşı olan proteinin maliyeti görüldüğü gibi küçümsenecek bir konu değildir. Mesela hayvancılıkta en çok kullanılan samanın sindirilebilir proteini % 1 ‘dir. Mevsiminde, harmanda samanın fiyatının bugün için en az 140.000 TL hesap edilse samandaki protein birim fiyatı 140.000 liradır (0,11$). Öte taraftan kilogramı 400.000 TL (0,31$) olan %18 proteinli kesif fabrika yeminin protein birim fiyatı 22.500liradır (0,017$). Ülkemiz hayvancısı tarafından pek bilinmeyen ÇİĞİT (pamuk tohumu) %28 protein ve % 22yağ oranı ile en ucuz yem hammaddesidir. Borsa fiyatı ile 250.000 liraya (0,192$) alınabilen çiğitin protein birim fiyatı ise 8.930 liraya (0,0065$) gelmektedir.
Bezelye silajının bugünkü kilogram maliyeti 20.000TL (0,015$), kuru ot ve yoncanın bugünkü kilogramı ise,230.000 TL (0,17$) ve içindeki protein oranı ise %12'dir.
Aşağıdaki tablodan çeşitli maddelerin protein birim fiyatlarını karşılaştıralım:
Hububat, çayır otu silajı
0.0020 $
Mısır silajı
0.0040 $
Yonca 18.500 TL
0.0142 $
Çiğit 8.930 TL
0.0065 $
Kesif Yem (%16 proteinli) 22.250 TL
0.0170 $
Saman 140.000 TL
0.1100 $
Protein değerine göre karşılaştırıldığında samanın en pahalı yem materyali olduğu gün gibi ortaya çıkmaktadır. Her ne kadar bazıları hayvanların selüloz ihtiyacı sebebiyle samana ihtiyaç olduğu tezini ileri sürmektedir. Ülkemizde çok uzun süren hasat sebebiyle samandaki sindirilebilir selüloz nispeti de proteindeki gibi %1 ‘lere inmekte ve hayvanlarda fiziki doyum haricinde bir işe de yaramamaktadır. Aslında fiziki doyum, modern hayvancılıkta verimi düşürdüğü için istenmeyen bir konudur .
Hayvancılıkta, proteinden sonra en mühim konu enerji’dir. Hayvanın hareket, ısı, et ve sütün bileşimindeki yağların meydana gelişi hayvanların işkembelerindeki bir gram rumen - işkembe ortamında 15-20 milyar mikroorganizma tarafından gerçekleştirilmektedir .Eğer ortam bozulacak olursa canlı bir fabrika olan hayvanın işçileri olan mikroorganizmalar ölür, arkasından hayvanın sağlığı ve verimi de tehlikeye girer. Bu sebepledir ki hayvan beslemede yem değişikliği ve rasyon dengesizliği ciddi sorunlar yaratır.
Hayvancılıkta, enerji’nin temeli selülozdur. İşkembe mikroorganizmaları tarafından ,nişastaya ,nişasta şekere,şeker glikoza, glikoz da enerji veya yağa dönüşmektedir. İşkembedeki enerji maddeleri dengeli değilse verim hayal olur. Bu gün hayvancılıkta da ileri olan sanayi ülkelerinde inek başına 11 tona çıkan süt verimi, bir tona yaklaşan et verimi işkembedeki mikroorganizma dengesini gözeten besleme teknikleridir. Ot yemeğe göre dizayn edilmiş hayvanların yemlerini protein/karbonhidrat dengesini en uygun ve en ucuztemin etmenin yolu da silaj ile mümkündür.
Silaj yapılacak maddeleri karbonhidrat ve protein değerlerine göre tasnif edelim:
Karbonhidratı yüksek malzemelerin silajı kolay, proteini yüksek malzemelerin silajı daha zordur. Nem,rutubet oranı silajın kalitesine en çok tesir eden faktördür. Türkiye‘de 30 bin ton kadar tahmin edilen bezelye-araka sapları protein yönünden ideal ve ucuz bir malzemedir. Ancak, rutubet nispeti % 85 gibi yüksektir ve blenderdan geçirilse kavanozda su gibi çalkalanır. Fabrikalardan devamlı çekilme mecburiyeti yüzünden rutubetin atılması için bekletilemez .Ancak, % 20 civarında kuru madde –saman, pamuk koza kapçığı- ilave edilerek, hayvanların çok sevdiği bir silaj yapılabilir. Mayısın son haftasıyla, haziranın ilk iki haftasında çalışan bezelye fabrikalarından faydalanabilmek için katkıda kullanılacak malzemenin bir yıl evvelinden tedariki gerekir.
Bezelye sapının takribi kilo fiyatı çiftliklere teslim: 15.000 TL (0,011$). Bezelye sapının takribi kilo maliyeti ise 20.000 TL (0.015$).
Böylesine kıymetli bir malzemenin değerlendirilmesi gerekir. Ayrıca, domates, biber, fasulye, patates çalışan konserve fabrikalarının artıkları düzenli, devamlı ve ucuz malzeme depoları sayılır. Güney Marmara da konserve fabrikalarına yakın kurulacak bir çiftlik bu avantajdan faydalanabilir Ancak, bu artık maddelerin silaja uygun hale getirilmesi için tekrar parçalanması gerekir. Ülkemizde imalatı yapılmayan OTSU maddeler silaj makinesi çok pahalıdır. İtalyan FERABOLİ marka ot ve mısır ataşmanıyla birlikte teklif edilen fiyat 26.000.000.000.-TL (20.000$). Bana göre ülkemiz hayvancılığının olmazsa olmazşartlarından sayılması gereken bu makine türlerinin kullanılmışlarından edinmek ve know-how alarak imalatına girmek gerekir. Bursa Kemal Paşa Holstein Yetiştiriciler Birliği Feraboli iki ataşmanlı silaj makinesi almış. Kendi traktör ve operatörüyle ortaklarına ve ortak haricine silaj yapmaktaymış. Sevindirici bir gelişme. Yeni kurulacak bir çiftlikte bu imkandan yararlanılarak:
Traktör bedeli (100 beygir gücünde) olarak
50.000$
65.000.000.000 TL
Silaj makinesi
20.000$
26.000.000.000 TL
YEKÜN
70.000$
91.000.000.000 TL
liralık geçici bir tasarruf sağlanır. Ancak, sorun sonsuza dek kira ile yürümez. Kaldı ki işletmenin demirbaşında başkasına muhtaç olan sonunda ona esir olur.
Silaj malzemeleri karbonhidrat/protein karşılaştırma tablosundan da görüleceği gibi denge yönünden en mükemmel silaj çeşidi fiğ+tahıl karışımıdır. Ancak, hava şartları ve tarımın belirsizlikleri hayvancıyı devamlı tedbirli olmaya zorlar. Ayrıca çeşitli silajlar hayvanların iştahını arttırıcı tesirler yaratır. Modern hayvancılıkta verime dönüştürülen yem sarfiyatı arzu edilen bir şeydir.
Rumenoloji, yani işkembe ilmi sayesinde ileri ülkeler, 1960-l962 yılları arasında 4,5 ton olan süt verimini 10 tonun üzerine çıkarmış bulunuyor. Asrımız uzaydan yer bilimlerine, oradan bilgisayarın açtığı müthiş ufuklarla, biyoloji ve canlılar aleminin bir çok bilinmeyenini çözmeye ;insanlığın üç bin yıllık bilgi birikimini 40-50 yılda defalarca katlamıştır. İlimlerde, sınırlama, engelleme yoluyla uzun müddet tekel oluşturmak mümkün değil. Ancak, ilmin tatbikatında müthiş farklar doğuyor. Bu, organizasyon farkıdır.Uzun soluklu, alternatifli plan ve proje yapmak, müzakere ve müşavere alışkanlığı kazanamamaktan dolayı TARIM ülkesi Türkiye’de ET ve SÜT dünyanın en pahalısıdır. Yeni başlayacakların yüksek fiyat avantajını kullanmaları için uzun soluklu,alternatifli plan ve projeleri usanmadan müzakere ve müşavere etmeleri gerekir. Daha işin başlangıcında, besmelesinde bugünkü değerle 90 milyar lira yaklaşık 70.000$ yatırımdan bahsetmek moralleri bozmuş olabilir.
Normal piyasa şartlarında kuruluşunu tamamlamış bir işletmenin karlılık durumunu ortaya koyarak, yatırımın hayvan adedi, ahırlar, depolar ,asgari arazi, makine ve ekipman donanımı ,silaj, yem stokları için gerekli sermaye hesabına geçilebilir. Bunun tersinden hareketle de rantabl bir sermaye hesap edilebilir
Bir hayvancılık işletmesinin uzun vadede süt, et, damızlıkçı üç vasfı kazanması gerekir. Her ne kadar bazen et daha karlı olduğu için et maksatlı tercih edilmektedir. Bazı çiftçiler kışı boş geçirmemek için kışın besicilik yapıp yazın diğer tarım işlerine dönmektedirler Bir misalle konuyu açmaya başlayalım:.
Yüz baş ineği olan entegre bir hayvancılık işletmesinde sene sonunda :
Hayvan
TL Birim Fiyat
Toplam Tutar
$ Birim Ft.
$ Toplam
100 baş sağılır inek
2.500.000.000
250.000.000.000
1.900
190.000
50 “ kendi yavruları dişi düve
800.000.000
40.000.000.000
600
30.000
50 “ “ “ erkek tosun
800.000.000
40.000.000.000
600
30.000
YEKÜN
4.100.000.000
330.000.000.000
3.100
250.000
hayvan mevcudu bulunmaktadır. Düveler sıfata verildikten sonra bir kısmı yaşlanmış, yozlaşmış, analarının yerini alacak, diğerleri yeni damızlıkçılara satılacaktır. Tosunlar ise (ortalama sekiz aylık) en iyi gelişme devresinde 12 aylık bir besi devresinden sonra kesime gönderilecektir. Hayat devam ettiğine göre inekler yine doğuracak, büyük ihtimalle yavruların yarısı dişi yarısı erkek olacaktır.
Hayvanların yem ihtiyacı için:
İneklere
Günlük 24x100 = 2400kg silaj
Yıllık 2.400 x 365 = 876.000
Düvelere
Günlük 16x 50 = 800kg silaj
Yıllık 2.400 x 365 = 292.000
Tosunlara
Günlük 18x 50 = 900kg silaj
Yıllık 2.400 x 365 = 329.000
YEKÜN
4.100 kg
1.497.000 kg
Yıllık silajın maliyeti:
Tahıl silajı
500 000 kg x 0.02$
10.000$
Tahıl silajı
500 000 “ x 0.02$
10.000$
Bezelye Silajı
420 000 “ x 0.015$
6.300$
Bezelye Katkı
80 000 “ x 0.11$
8.800$
YEKÜN
1.500.000 kg x 17.76
35.100$
ORTALAMA = 0,0234$ / kg silaj besin yemi maliyeti
Silajın haricinde verim payı olarak hayvanlara yedirilecek yemler:
Hayvan Cinsi
Kesif Yem
Çiğit
Kuru Ot/Yonca
İnekler
2 x 100 = 200 Kg
2 x 100 = 200 kg
2 x 100 = 200 Kg
Düveler
1 x 50 = 50
1 x 50 = 50
1 x 50 = 50
Tosunlar
2 x 50 = 100
2,5 x 50 = 125
2 x 50 = 100
YEKÜN
350 kg
375 kg
350 kg
Bu hesaba göre yıllık:
Kesif yem ihtiyacı
350 kg x 365 gün = 127.750 kg
130.000 kg x 0.310$ = 40.300$
Çiğit “ "
375 kg x 365 gün = 136.875 kg
140.000 kg x 0.192$ = 26.880$
Kuru Ot-Yonca
350 kg x 365 gün = 127.750 kg
130.000 kg x 0.170$ = 22.100$
YEKÜN
400.000
89.280$
Bu hesaba göre yıllık yem giderleri :
Silaj maliyetimiz
35.100$
Kesif yem – kuru madde gideri
89.280$
YEKÜN
124.380$
Ağırlığı itibariyle silajın % 26’sı kadar olan kuru yemler maliyet itibariyle silajdan 2.5 kat daha pahalıdır . Ülkemizde, sanayi ülkelerine göre hayvansal gıdaların neden daha pahalı olduğu ortaya çıkıyor.
Hesaplarımıza göre inekler günde 24 Kg silajla 10-12 Kg, 6 Kg kesif yem ,kuru ot veya yonca ile 16-18 Kg kuru madde almakta bu ileri ülkeler ve bizde Marmara standartlarına göre yıllık laktasyon müddetince 6.000 Kg süt verimine yeterlidir. Düveler 18 ayı tamamladıklarında boğaya veya suni döllemeye verilebilecek gelişmeye ulaşır, iki aylık gebeliklerinde de analarının değerini bulur. Tosunların aldıkları yeme göre günlük canlı ağırlık artışları 1.300 gr. civarındadır. Yılbaşında 140 kg olan canlı ağırlığa 470 eklendiği var sayılsa 610 kg canlı ağırlığın % 60‘ı kadar et demektir. Bu verilere göre:
İneklerin Gelir/Gider Hesabı
GİDER GELİR
Kesif Yem
2x100x365=73.000x0.31$=22.630$
Çiğit
2x100x365=73.000x0.192$=14.016$
Kuru Ot/Yonca
2x100x365=73.000x0.170$=12.410$
Silaj
876 000 Kg x 0.0234$=20.498$
Süt Hesabı
6.000 Kg x100= 60.000 KG x038$=228.000$
Dana Hesabı
100x600$ = 60.000$
YEKÜN YEM GİDERİ 69.554$
BRÜT GELİR 218.446$
ANA YEKÜN 288.000$ GELİRLER TOPLAMI
288.000$
Yem Giderlerine Göre Brüt Gelir
218.446 - 69.544 / 69.544 = 3.14 Katı
Sermayeye “ “ “
218.446 - 69.544 / 69.544 = 3.14 Katı
Düvelerin Hesabı
GİDER GELİR
Çiğit
50x365= 18.250 x 0.192$ = 3.504$
Kuru Ot/Yonca
50x365= 18.250 x 0.170$ = 3.102,5$
Silaj
292.000 Kg x 0.0234 = 6.832,5$
Kesif Yem
50x365 = 18.250kg x 0.310$ = 5.657$
İki Aylık Gebe Düvelerin Satışından
50 x 1.900$ = 95.000$
YEKÜN YEM GİDERİ 19.096$
DANA GİRİŞ BEDELİ 30.000$
GİDERLER TOPLAMI 49.096$
BRÜT GELİR 45.904$
GENEL YEKÜN 95.000$ GELİRLER TOPLAMI
95.000$
Yem Giderlerine Göre Brüt Gelir
2.4 Katıdır
Sermayeye “ “ “
2.4 Katıdır
Erkek Dana / Tosun Hesabı
GİDER GELİR
Kesif Yem
2x50x365= 36.500 x 0.31$ = 11.315$
Çiğit
2,5x50x365= 45.625 x 0.192$ = 8.760$
Kuru Ot/Yonca
2x50x365= 36.500 x 0.170$ = 6.205$
Silaj
329.000 Kg x 0.0234$ = 7698.6$
18 Aylık Besideki Danaların Ağırlığı
610 Kg. %60 ile 18.300 Kg. Et elde edilir.
Bugünkü fiyat ile
18.300 kg x 6.15$ = 112.545$
YEKÜN YEM GİDERİ 33.978,6$
DANA GİRİŞİ 30.000$
GİDERLER TOPLAMI 63.978,6$
BRÜT GELİR 48.566,4$
YEKÜN 112.545$ GELİRLER TOPLAMI
112.545$
Yem Giderlerine Göre Brüt Gelir